HISTORIA WOJSKOWEJ KOMENDY UZUPEŁNIEŃ w TORUNIU

Początki toruńskiej Komendy Uzupełnień związane są ściśle z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, tworzeniem zrębów nowej państwowości oraz formowaniem odrodzonego wojska polskiego. Ziemia pomorska weszła na trwałe w obręb granic II Rzeczypospolitej na mocy postanowień traktatu wersalskiego. W Toruniu akt przejęcia miasta nastąpił 19 I 1920 roku wraz z uroczystym wkroczeniem wojsk na czele z gen. Józefem Hallerem. Miasto to stało się na niemal 20 kolejnych lat niezwykle ważnym ośrodkiem wojskowym, a jednocześnie stolicą nowoutworzonego województwa pomorskiego rozpościerającego się od linii Wisły po wybrzeże Morza Bałtyckiego. 

Uroczysta odprawa wojska z okazji imienin marszałka Piłsudskiego 18 marzec prawdopodobnie 1935 r.                                                                                                            Na pierwszym planie defiladę odbiera Inspektor Armii w Toruniu gen. M. Norwid-Neugebauer, za nim z prawej maszeruje                                                                          gen. W. Thommee. Toruń ul. Wały, w tle ówczesna siedziba dowództwa 4 DP, dziś siedziba WKU. /źródło zbiory NAC/

Proces formowania się większości jednostek Garnizonu Toruń był przede wszystkim rozłożony w czasie za sprawą skomplikowanej sytuacji polityczno-wojskowej w latach 1918-1921. 

Powiatowa Komenda Uzupełnień

 Wojskowa instytucjonalizacja kwestii mobilizacji i poboru rozpoczęła się po ustabilizowaniu sytuacji polityczno-wojskowej. W związku z powyższym utworzona została Powiatowa Komenda Uzupełnień (PKU) w Toruniu, w wyniku przeprowadzonej reorganizacji Sił Zbrojnych, która to przewidywała sformowanie na terenie całego kraju 103 PKU. Powiatowe komendy uzupełnień zostały podzielone na dwie kategorie: zwyczajne i dyspozycyjne. Na mocy ściśle tajnego rozkazu wydanego przez Dowództwo Okręgu Korpusu nr VIII, stacjonującego jeszcze wówczas w Grudziądzu DOK VIII Ldz. 9500/1Org. z dnia 30 listopada 1921 roku w wykonaniu rozkazu nr 7600/Org. Ministra Spraw Wojskowych. W punkcie 11 rozkazu dotyczącym reorganizacji instytucji poborowych powoływano 9 PKU w tym PKU Toruń, jako PKU zwyczajne obejmujące swym zasięgiem działania dwa powiaty: Toruń miasto i powiat. Miejsce postoju PKU określono w Toruniu. 

Naczelnym zadaniem PKU, jako organu wykonawczego służby uzupełnieniowej, było administrowanie rezerwami osobowymi i przygotowanie mobilizacyjne rezerw. Uzupełnienie Sił Zbrojnych PKU przeprowadzały przy współpracy z władzami administracji ogólnej. Wewnętrzna organizacja Powiatowych Komend uzupełnień obejmowała 4 referaty: administracji rezerw osobowych, poborowy, inwalidzki i kancelarię.

Komenda Rejonu Uzupełnień

Konsekwencją nowego podziału administracyjnego, dokonanego w 1938 roku, była reorganizacja PKU przeprowadzona w kwietniu 1939 roku. W wyniku wprowadzonych zmian PKU zmieniły nazwę na Komendy Rejonu Uzupełnień (KRU) z zasięgiem terytorialnym i organizacją taką samą jak PKU. W sensie formalno-prawnym nową organizację regulowało rozporządzenie w sprawie wykonania ustawy z dn. 09.04.1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Tym samy przez rok do wybuchu wojny działała KRU Toruń.

Okres po 1945 r.

Rejonowa Komenda Uzupełnień w Toruniu

Sytuacja po 1945 w sensie politycznym i wojskowym zmieniła się diametralnie, jednak pewne dawne formy instytucjonalnego i organizacyjnego funkcjonowania wojska polskiego zostały wykorzystane w nowych okolicznościach. Przykładem może być system mobilizacji i uzupełnień, który wykorzystywał przedwojenną strukturę komend rejonowych. W styczniu 1945 r, a więc przed wyzwoleniem Torunia, które nastąpiło 1.02.1945 r., został wydany przez Naczelne Dowództwo rozkaz organizacyjny nr 10/org. z dn. 20.01.1945 r podpisany przez gen broni Michała Rolę-Żymierskiego. Pod pkt.11 powołano Toruńską RKU, jako komendę I-kategorii o zasięgu terytorialnym Toruń miasto i powiat, Grudziądz miasto i powiat, Chełmno, Wąbrzeźno. Ponadto rozkaz określał zadanie powołania komisji poborowej przez każdą RKU, zaś komendant formował drużynę wartowniczą składającą się z podoficera i 12 szeregowych.

 Rozkaz nr 10.org formujący Rejonowe Komendy Uzupełnień z dn. 20.01.1945 

Rozkazem MON nr 0138/Org. z dnia 5.07.1948 r. RKU została rozformowana, a w jej miejsce utworzono Wojskową Komendę Rejonową (WKR) Toruń, administrującą na tym samym terenie.

W tym okresie WKR Toruń kolejno kierowali:

1948-1949- kpt. BUKCZYŃSKI

1949-1950- kpt. K. BRONIEWSKI 

1950-1951- por. Władysław TOMKIEWICZ.

Rozkazem MON nr 012/org. z dn. 29.01.1951 r. przeprowadzona została reorganizacja Wojskowych Komend Rejonowych. Szereg komend rozformowano, powołując w nich miejsca nowe, m. in. utworzono Wojskową Komendę Rejonową  Inowrocław. Z tego względu zmienił się zasięg terytorialny WKR Toruń, która w nowej sytuacji obejmowała Toruń miasto i powiat, powiat Wąbrzeźno.

Powiatowy Sztab Wojskowy Toruń

Lata 60. to czas kształtowania się zrębów administracji wojskowej, ćwiczenia aktywności mobilizacyjnej oraz pokojowego uzupełnienia wojsk, to również okres doskonalenia rozwiązań zmierzających do ciągłego poprawiania współpracy z organami i instytucjami administracji państwowej oraz zakładami pracy. Wojskowe Komendy Rejonowe koncentrowały swoją działalność na zarządzaniu zasobami żołnierzy rezerwy i poborowych, dokonywaniu poborów i reklamowania od służby wojskowej. Do ich kompetencji należało także ewidencjonowanie i administrowanie zasobami ośrodków transportowych na podległym sobie terenie oraz prowadzenie rekrutacji do zawodowej służby wojskowej. W wyniku tego z dniem 1 lutego 1965 roku z jurysdykcji WKW Bydgoszcz wyłączone zostało województwo gdańskie a następnie powstały, jako samodzielny organ administracji wojskowej: WSzW Bydgoszcz. Zakres działania sztabów wojskowych obejmował zagadnienia powszechnej samoobrony ludności oraz przygotowania władz administracyjnych i zakładów pracy do obrony terytorialnej. W WKR Toruń w rozkazie dziennym nr 4/65 pkt. 5 odnotowano: Zgodnie z zarządzeniem szefa sztabu Pomorskiego Okręgu Wojskowego  nr 064/Org z dn. 23.12.1964 w dn. 01.02.1965 r. został sformowany Powiatowy Sztab Wojskowy Toruń wg etatu nr 15/79.

Wojskowa Komenda Uzupełnień

W 1975 roku wprowadzony został nowy podział administracyjny kraju. Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 032/Org. w sprawie reorganizacji instytucji wojskowych wynikających z nowego podziału administracyjnego kraju na 49 województw dostosowywało system mobilizacji do nowej sytuacji. Tym samym przeformowano Powiatowe Sztaby Wojskowe na Wojskowe Komendy Uzupełnień, które istnieją do dziś. Istota zmian nie polegała jedynie na zmianie nazwy, ale również dotyczyła zmiany funkcji zakresu działania. Wojskowym Komendom Uzupełnień przywrócono rolę i zadania podstawowego terenowego organu administracji wojskowej w dziedzinie mobilizacyjno - uzupełnieniowej. Problemy obrony cywilnej przekazano powołanym przy urzędach wojewódzkich i miejskich - wojewódzkim i miejskim inspektoratom obrony cywilnej.  

Rok 1981 jest rokiem szczególnie wzmożonej aktywności, nie tylko toruńskiej komendy WKU. Powołanie i rejestracja Solidarności we wrześniu 1980 r. prowadzi do niespotykanej w PRL aktywności społeczeństwa obywatelskiego. Konfrontacja następuje 13.12.1981 r. WKU Toruń z dniem 13.12.81 r. stała się jednostką zmilitaryzowaną, a pracowników cywilnych zatrudnionych w tej jednostce z mocy pawa powołuje do służby w jednostkach zmilitaryzowanych. Na początku 1982 r. wzmożona aktywność nieco opada, jednak pozostają dyżury domowe pracowników komendy.  

 Od końca lat osiemdziesiątych zmiany ustrojowe zachodzące w kraju nie ominęły administracji wojskowej. Reorganizacja administracji państwowej i samorządowej, zmiana zasięgu działania WKU, restrukturyzacja Sił Zbrojnych, a co się z tym wiąże zmiany w etacie WKU – praktycznie „ucywilnienie” instytucji, zmiany przepisów regulujących problematykę powszechnego obowiązku obrony to tylko niektóre z przedsięwzięć, w wyniku których do wykonania przed stanem osobowym WKU stawiano kolejne wyzwania, zadania, którym ambitnie z dużym zaangażowaniem kadry zawodowej oraz pracowników cywilnych wojska należało sprostać.

Rozpoczęty w 2009 roku proces profesjonalizacji Sił Zbrojnych spowodował w WKU zmiany organizacyjne (w miejsce Wydziału Poboru i Uzupełnień powołano Wydział Rekrutacji) oraz zasadniczo zmienił problematykę realizowanych zadań, zwłaszcza w zakresie pokojowego uzupełniania jednostek wojskowych.

 KOMENDANCI WOJSKOWEJ KOMENDY UZUPEŁNIEŃ w TORUNIU W LATACH 1921 – 2020